گفت‌وگو با فیصل مرداسی، رئیس مرکز ملی فرش ایران

به عنوان اولین سئوال، چرا پدیده‌ای به نام کپی‌برداری از قالی ایرانی و تولید فرش‌های تقلبی در دنیا به‌وجود آمده است؟
معمولا هر محصول درجه یکی که مردم حاضر باشند در ازای به‌دست آوردنش پول بیشتری بدهند، مورد استفاده افراد سودجو و فرصت‌طلب قرار می‌گیرد. طرح، نقشه، جنس، لوگو و بسیاری موارد دیگر می‌تواند ابزاری برای سوءاستفاده این عده باشد. این موضوع، پدیده ای غیرطبیعی نیست و از گذشته‌های دور وجود داشته است. با وجود قوانین مالکیت معنوی دقیقی که وضع شده باز هم بعضی کالاهای ممتاز و انحصاری- مانند فرش ایرانی- مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند.
برند فرش دستباف ایران بسیار معروفیت دارد. حتی شهرت فرش ایران نزد خارجی‌ها بیشتر از خود ایرانی‌هاست و خارجی‌ها با داشتن و خریدن فرش ایرانی احساس غرور می‌کنند. مثل خودرو یا هر چیز گران‌قمیتی که متعلق به آنهاست به داشتن فرش ایرانی می‌بالند.
به همین دلیل رقبای هندی، چینی، افغانی، پاکستانی و ترکی ما درصدد سوءاستفاده از فرش ایرانی برآمده‌اند و با کپی‌برداری از فرش ایران به بازارهای جهانی فرش راه یافته‌اند.

با این حساب، قوانین مربوط به مالکیت معنوی چگونه از فرش ایرانی حمایت می‌کند؟
ما باید از سال‌ها قبل روی مسائل مالکیت معنوی کار می‌کردیم اما متاسفانه دیر اقدام کردیم. روند فعالیت ایران در زمینه ثبت مالکیت معنوی هنر فرشبافی در گذشته ضعیف بوده است. البته باید بگویم ثبت مالکیت معنوی یک اثر، اساسا کار مشکلی است. این موضوع مانند ثبت مدل جدید یک گوشی تلفن همراه نیست و چون با ظرایف هنری و فرهنگی سروکار دارد، بسیار دقیق، حساس و زمان‌بر است.
از طرف دیگر ثبت حقوقی مالکیت معنوی فرش دستباف برای نهادهای حقوقی دنیا موضوع جدیدی است. به همین دلیل چند سال طول کشید تا ما بر سر چگونگی انجام این کار با سازمان مالکیت معنوی مذاکره کنیم و به توافق برسیم.

چندی پیش در خبرها آمده بود که چین، شهرک صنعتی به نام «کاشان» راه‌اندازی کرده و در آن نمونه‌هایی از فرش ایرانی را کپی و به بازارهای جهانی صادر می‌کند. آیا این خبر حقیقت دارد و اساسا چین، کاشانی برای خود دست و پا کرده؟
این روزها حساسیت افکار عمومی درباره چین بسیار بالاست. حتی سیر چینی هم به بازار آمده که البته به نظر من ورود چنین کالاهایی به ایران بار معنایی منفی دارد. گاهی در این حساسیت‌ها زیاده‌روی می‌شود و مسائلی مطرح می‌شود که چندان واقعیت ندارد. داستان فرش‌های چینی و قبضه بازار جهانی نیز بیشتر یک لغلغه زبانی است. من در بررسی‌هایم درباره اینکه چین شهرکی به نام «کاشان» تاسیس کرده و در آن فرش ایران را کپی می‌کند، به نتیجه‌ای نرسیدم. واقعیتی برای این موضوع که چینی‌ها شهرکی به نام کاشان داشته باشند و در آن فرش تولید کنند و بر این ادعا باشند که این مهارت فرشبافی متعلق به آنهاست متصور نیست.

.

به عنوان اولین سئوال، چرا پدیده‌ای به نام کپی‌برداری از قالی ایرانی و تولید فرش‌های تقلبی در دنیا به‌وجود آمده است؟
معمولا هر محصول درجه یکی که مردم حاضر باشند در ازای به‌دست آوردنش پول بیشتری بدهند، مورد استفاده افراد سودجو و فرصت‌طلب قرار می‌گیرد. طرح، نقشه، جنس، لوگو و بسیاری موارد دیگر می‌تواند ابزاری برای سوءاستفاده این عده باشد. این موضوع، پدیده ای غیرطبیعی نیست و از گذشته‌های دور وجود داشته است. با وجود قوانین مالکیت معنوی دقیقی که وضع شده باز هم بعضی کالاهای ممتاز و انحصاری- مانند فرش ایرانی- مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند.
برند فرش دستباف ایران بسیار معروفیت دارد. حتی شهرت فرش ایران نزد خارجی‌ها بیشتر از خود ایرانی‌هاست و خارجی‌ها با داشتن و خریدن فرش ایرانی احساس غرور می‌کنند. مثل خودرو یا هر چیز گران‌قمیتی که متعلق به آنهاست به داشتن فرش ایرانی می‌بالند.
به همین دلیل رقبای هندی، چینی، افغانی، پاکستانی و ترکی ما درصدد سوءاستفاده از فرش ایرانی برآمده‌اند و با کپی‌برداری از فرش ایران به بازارهای جهانی فرش راه یافته‌اند.

با این حساب، قوانین مربوط به مالکیت معنوی چگونه از فرش ایرانی حمایت می‌کند؟
ما باید از سال‌ها قبل روی مسائل مالکیت معنوی کار می‌کردیم اما متاسفانه دیر اقدام کردیم. روند فعالیت ایران در زمینه ثبت مالکیت معنوی هنر فرشبافی در گذشته ضعیف بوده است. البته باید بگویم ثبت مالکیت معنوی یک اثر، اساسا کار مشکلی است. این موضوع مانند ثبت مدل جدید یک گوشی تلفن همراه نیست و چون با ظرایف هنری و فرهنگی سروکار دارد، بسیار دقیق، حساس و زمان‌بر است.
از طرف دیگر ثبت حقوقی مالکیت معنوی فرش دستباف برای نهادهای حقوقی دنیا موضوع جدیدی است. به همین دلیل چند سال طول کشید تا ما بر سر چگونگی انجام این کار با سازمان مالکیت معنوی مذاکره کنیم و به توافق برسیم.

.

چندی پیش در خبرها آمده بود که چین، شهرک صنعتی به نام «کاشان» راه‌اندازی کرده و در آن نمونه‌هایی از فرش ایرانی را کپی و به بازارهای جهانی صادر می‌کند. آیا این خبر حقیقت دارد و اساسا چین، کاشانی برای خود دست و پا کرده؟
این روزها حساسیت افکار عمومی درباره چین بسیار بالاست. حتی سیر چینی هم به بازار آمده که البته به نظر من ورود چنین کالاهایی به ایران بار معنایی منفی دارد. گاهی در این حساسیت‌ها زیاده‌روی می‌شود و مسائلی مطرح می‌شود که چندان واقعیت ندارد. داستان فرش‌های چینی و قبضه بازار جهانی نیز بیشتر یک لغلغه زبانی است. من در بررسی‌هایم درباره اینکه چین شهرکی به نام «کاشان» تاسیس کرده و در آن فرش ایران را کپی می‌کند، به نتیجه‌ای نرسیدم. واقعیتی برای این موضوع که چینی‌ها شهرکی به نام کاشان داشته باشند و در آن فرش تولید کنند و بر این ادعا باشند که این مهارت فرشبافی متعلق به آنهاست متصور نیست.

.

یعنی فرش چینی در بازار ایران خرید و فروش نمی‌شود؟
بعضی‌ها ادعا می‌کنند بازارهای داخلی پر از فرش‌های چینی شده. این موضوع اصلا به آن شدتی که عنوان می‌شود نیست. ما به عنوان بالاترین مرجع رسیدگی به امور فرش، می‌توانیم تفاوت فرش چینی و ایرانی را تشخیص دهیم و از مکان‌های عرضه آن نیز کاملا باخبر هستیم. فرش چینی در بازارهای داخلی به اندازه‌ای کم است که اصلا نمود ندارد. موضوع را نباید بزرگ کرد.

رقبای اصلی فرش ایرانی کدامند؟
بیشتر نگرانی ما روی هند است. بعد از آن پاکستان، افغانستان، نپال، چین و ترکیه از رقبای اصلی ما به شمار می‌روند که سه تای اولی برای ما جدی‌تر هستند.

در حال حاضر کدام طرح‌ها و رنگ‌های قالی ایرانی بازار فروش بیشتری دارند؟
فرش ایران یک مجموعه متنوع است و برای هر سلیقه‌ای نمونه‌ای دارد. این تنوع بالا یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های ماست. همه طرح‌ها و رنگ‌های قالی ایران در دنیا مشتری خاص خودش را دارد. یکی از تفاوت‌های فرش ما با نمونه‌های چینی، هندی و پاکستانی همین طیف تنوع گسترده است. طرح‌ها و رنگبندی‌های قالی ایرانی به اندازه‌ای متنوع است که سلایق مشتری‌ها را پوشش می‌دهد و هرکس مطابق میل و سلیقه خود نمونه‌ای از آن را می‌خرد. مشتری‌های جهانی فرش ایرانی سعی می‌کنند فرشی را بخرند که با دکوراسیون و مبلمان‌شان هم‌خوانی داشته باشد.

موضوع مُد روز و رنگ سال در انتخاب فرش توسط مشتری چه اندازه تاثیرگذار است؟
مساله مد در خریدن کالایی مثل فرش هم صادق است اما این گونه نیست که سریع به رنگ سال پاسخ بدهد. ماهیت فرش دستباف اقتضا می‌کند به شیوه متفاوت‌تری به مد پاسخ دهد. فرشبافی کاری زمان‌بر است. اگر تولیدکننده امروز متوجه شود رنگ سال چیست در خوشبینانه‌ترین حالت ۶ ماه بعد می‌تواند یک قالی کامل تحویل دهد. البته گفتنی است فضای سنتی تولید فرش ایران، عرصه را برای واکنش سریع نسبت به مد کم کرده. تا بخواهد جزئیات مربوط به مد به گوش تولیدکننده‌ها برسد، زمان زیادی از روی کار آمدن آن مد گذشته است اما علاقمند هستیم، تولیدکننده‌ها نیم نگاهی هم به سلیقه مشتری داشته باشند.

آمار شاغلین بخش فرش و شاخه‌های وابسته چگونه است؟
تخمین زده می‌شود که هم‌اکنون بین ۱ تا ۲ میلیون قالیباف داشته باشیم و برآورد می‌شود سالانه حدود ۵ میلیون متر مربع فرش تولید کنیم. همچنین بیشتر قالیبافان را خانم‌ها تشکیل می‌دهند و در ۱۶ رشته مرتبط با قالیبافی مثل رنگرزی، طراحی، فروشندگی، رفوگری و… گروه مردان بیشتر فعالیت دارند.

فرش‌های چینی و کپی‌برداری از فرش ایرانی

گفت‌وگو با فیصل مرداسی، رئیس مرکز ملی فرش ایران

.

به عنوان اولین سئوال، چرا پدیده‌ای به نام کپی‌برداری از قالی ایرانی و تولید فرش‌های تقلبی در دنیا به‌وجود آمده است؟
معمولا هر محصول درجه یکی که مردم حاضر باشند در ازای به‌دست آوردنش پول بیشتری بدهند، مورد استفاده افراد سودجو و فرصت‌طلب قرار می‌گیرد. طرح، نقشه، جنس، لوگو و بسیاری موارد دیگر می‌تواند ابزاری برای سوءاستفاده این عده باشد. این موضوع، پدیده ای غیرطبیعی نیست و از گذشته‌های دور وجود داشته است. با وجود قوانین مالکیت معنوی دقیقی که وضع شده باز هم بعضی کالاهای ممتاز و انحصاری- مانند فرش ایرانی- مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند.
برند فرش دستباف ایران بسیار معروفیت دارد. حتی شهرت فرش ایران نزد خارجی‌ها بیشتر از خود ایرانی‌هاست و خارجی‌ها با داشتن و خریدن فرش ایرانی احساس غرور می‌کنند. مثل خودرو یا هر چیز گران‌قمیتی که متعلق به آنهاست به داشتن فرش ایرانی می‌بالند.
به همین دلیل رقبای هندی، چینی، افغانی، پاکستانی و ترکی ما درصدد سوءاستفاده از فرش ایرانی برآمده‌اند و با کپی‌برداری از فرش ایران به بازارهای جهانی فرش راه یافته‌اند.

با این حساب، قوانین مربوط به مالکیت معنوی چگونه از فرش ایرانی حمایت می‌کند؟
ما باید از سال‌ها قبل روی مسائل مالکیت معنوی کار می‌کردیم اما متاسفانه دیر اقدام کردیم. روند فعالیت ایران در زمینه ثبت مالکیت معنوی هنر فرشبافی در گذشته ضعیف بوده است. البته باید بگویم ثبت مالکیت معنوی یک اثر، اساسا کار مشکلی است. این موضوع مانند ثبت مدل جدید یک گوشی تلفن همراه نیست و چون با ظرایف هنری و فرهنگی سروکار دارد، بسیار دقیق، حساس و زمان‌بر است.
از طرف دیگر ثبت حقوقی مالکیت معنوی فرش دستباف برای نهادهای حقوقی دنیا موضوع جدیدی است. به همین دلیل چند سال طول کشید تا ما بر سر چگونگی انجام این کار با سازمان مالکیت معنوی مذاکره کنیم و به توافق برسیم.

.

چندی پیش در خبرها آمده بود که چین، شهرک صنعتی به نام «کاشان» راه‌اندازی کرده و در آن نمونه‌هایی از فرش ایرانی را کپی و به بازارهای جهانی صادر می‌کند. آیا این خبر حقیقت دارد و اساسا چین، کاشانی برای خود دست و پا کرده؟
این روزها حساسیت افکار عمومی درباره چین بسیار بالاست. حتی سیر چینی هم به بازار آمده که البته به نظر من ورود چنین کالاهایی به ایران بار معنایی منفی دارد. گاهی در این حساسیت‌ها زیاده‌روی می‌شود و مسائلی مطرح می‌شود که چندان واقعیت ندارد. داستان فرش‌های چینی و قبضه بازار جهانی نیز بیشتر یک لغلغه زبانی است. من در بررسی‌هایم درباره اینکه چین شهرکی به نام «کاشان» تاسیس کرده و در آن فرش ایران را کپی می‌کند، به نتیجه‌ای نرسیدم. واقعیتی برای این موضوع که چینی‌ها شهرکی به نام کاشان داشته باشند و در آن فرش تولید کنند و بر این ادعا باشند که این مهارت فرشبافی متعلق به آنهاست متصور نیست.

.

یعنی فرش چینی در بازار ایران خرید و فروش نمی‌شود؟
بعضی‌ها ادعا می‌کنند بازارهای داخلی پر از فرش‌های چینی شده. این موضوع اصلا به آن شدتی که عنوان می‌شود نیست. ما به عنوان بالاترین مرجع رسیدگی به امور فرش، می‌توانیم تفاوت فرش چینی و ایرانی را تشخیص دهیم و از مکان‌های عرضه آن نیز کاملا باخبر هستیم. فرش چینی در بازارهای داخلی به اندازه‌ای کم است که اصلا نمود ندارد. موضوع را نباید بزرگ کرد.

رقبای اصلی فرش ایرانی کدامند؟
بیشتر نگرانی ما روی هند است. بعد از آن پاکستان، افغانستان، نپال، چین و ترکیه از رقبای اصلی ما به شمار می‌روند که سه تای اولی برای ما جدی‌تر هستند.

در حال حاضر کدام طرح‌ها و رنگ‌های قالی ایرانی بازار فروش بیشتری دارند؟
فرش ایران یک مجموعه متنوع است و برای هر سلیقه‌ای نمونه‌ای دارد. این تنوع بالا یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های ماست. همه طرح‌ها و رنگ‌های قالی ایران در دنیا مشتری خاص خودش را دارد. یکی از تفاوت‌های فرش ما با نمونه‌های چینی، هندی و پاکستانی همین طیف تنوع گسترده است. طرح‌ها و رنگبندی‌های قالی ایرانی به اندازه‌ای متنوع است که سلایق مشتری‌ها را پوشش می‌دهد و هرکس مطابق میل و سلیقه خود نمونه‌ای از آن را می‌خرد. مشتری‌های جهانی فرش ایرانی سعی می‌کنند فرشی را بخرند که با دکوراسیون و مبلمان‌شان هم‌خوانی داشته باشد.

.

موضوع مُد روز و رنگ سال در انتخاب فرش توسط مشتری چه اندازه تاثیرگذار است؟
مساله مد در خریدن کالایی مثل فرش هم صادق است اما این گونه نیست که سریع به رنگ سال پاسخ بدهد. ماهیت فرش دستباف اقتضا می‌کند به شیوه متفاوت‌تری به مد پاسخ دهد. فرشبافی کاری زمان‌بر است. اگر تولیدکننده امروز متوجه شود رنگ سال چیست در خوشبینانه‌ترین حالت ۶ ماه بعد می‌تواند یک قالی کامل تحویل دهد. البته گفتنی است فضای سنتی تولید فرش ایران، عرصه را برای واکنش سریع نسبت به مد کم کرده. تا بخواهد جزئیات مربوط به مد به گوش تولیدکننده‌ها برسد، زمان زیادی از روی کار آمدن آن مد گذشته است اما علاقمند هستیم، تولیدکننده‌ها نیم نگاهی هم به سلیقه مشتری داشته باشند.

آمار شاغلین بخش فرش و شاخه‌های وابسته چگونه است؟
تخمین زده می‌شود که هم‌اکنون بین ۱ تا ۲ میلیون قالیباف داشته باشیم و برآورد می‌شود سالانه حدود ۵ میلیون متر مربع فرش تولید کنیم. همچنین بیشتر قالیبافان را خانم‌ها تشکیل می‌دهند و در ۱۶ رشته مرتبط با قالیبافی مثل رنگرزی، طراحی، فروشندگی، رفوگری و… گروه مردان بیشتر فعالیت دارند.

.

هم‌اکنون واردات فرش هم داریم؟
قالی‌های دستباف خارجی کد گمرکی مشخص ندارند. بر همین اساس وقتی از گمرک جمهوری اسلامی استعلام می‌گیریم، آمار مربوط به واردات آن را صفر اعلام می‌کنند اما فرش دستباف خارجی در کشور دیده شده است و موضوع چگونگی وارد شدن چنین فرش‌هایی جای بحث دارد. ما چنین فرش‌هایی را کالای قاچاق می‌دانیم که عمدتا لابه‌لای فرش‌های ماشینی به ایران راه می‌یابند. البته حجم چنین قالی‌هایی خیلی اندک است و در بازار نمود چندانی ندارد.
نمونه‌های چینی و هندی این فرش‌ها در ایران مشاهده شده است. درباره فرش‌های ماشینی داستان فرق می‌کند. این فرش‌ها کد گمرکی تعریف‌شده دارند و به‌صورت رسمی به بازار داخلی تزریق می‌شوند. از آنجایی که بعضی از فرش‌های ماشینی بلژیکی خیلی ظریف هستند و شباهت بسیار زیادی به فرش دستباف دارند، ممکن است گاهی اشتباه گرفته شوند.

بازارهای جهانی فرش ایران کدامند؟
مطابق با آمار چهارماهه اخیر، ۱۰ کشور جزء بازارهای اصلی برای صادرات فرش ایرانی هستند؛ امارات، آلمان، ژاپن، کانادا، ایتالیا، برزیل، سوئد، لبنان، قطر و استرالیا ده کشور بازار هدف ما هستند. چندی پیش آمریکا بزرگ‌ترین بازار صادرات فرش ایران بود اما به دلیل تحریم‌ها از گردونه خارج شد. بعضی کشورها نیز به صورت سنتی بازار فرش ما بوده‌اند. برای نمونه می‌توان به کشورهای اروپایی و عربی، ژاپن و آمریکا اشاره کرد. بعضی کشورها هم بازارهای جدیدی برای ما به‌شمار می‌روند. آفریقای جنوبی، مالزی و برزیل در این گروه قرار دارند.